Sinop’ta Dev Maden İhalesi
Sinop’un Boyabat ilçesinde bulunan ve Karaburun bölgesindeki maden sahası için 15 Ekim 2024 tarihinde büyük bir ihale gerçekleştirilecek. Maden Tetkik ve Arama (MTA) verilerine göre, bölgede 79 milyon 800 bin ton maden rezervi mevcut. Bu rezerv içerisinde üretime uygun durumda 1 milyon 220 bin ton bakır, 177 bin ons altın ve 279 bin ton çinko yer almakta. MTA’nın hesaplamalarına göre, bu rezervin mali değeri 13.3 milyar dolar yani 456 milyar lira olarak belirlenmiş. Ancak ihalenin bedeli yalnızca 3.5 milyar lira olarak belirlenmiş durumda.
CHP Genel Başkan Yardımcısı ve Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, bakır maden sahası için düzenlenecek ihalenin Cengiz Holding’e verileceğini iddia etti. Yavuzyılmaz, ihale hakkında şu bilgileri paylaştı:
- “Bu alanda MTA tarafından belirlenen 13.3 milyar dolarlık bakır, altın ve çinko rezervi bulunuyor. Maden sahasında üretilecek bakırın piyasa değeri, ihale şartnamesine göre yaptığımız hesaplamalarla birlikte 100 milyar lira. Ancak, sahanın rekabetten uzak bir şekilde ihale bedeli sadece 3.5 milyar lira. Aradaki fark tam 28 kat!”
- “İhaleyi 3.5 milyara kazanacak olan şirket, 10 yıl süresince üretim yapacak. Bu süreçte ihale bedelini ödeyen firma, 100 milyar lira değerinde maden elde edecek ve bunun yalnızca yüzde 1’ini MTA’ya verecek. 10 yılın sonunda ise alandaki 13 milyar dolarlık rezerv tamamen kendisine ait olacak.”
İzabe Tesisi Şartı
İhaleye katılacak firmaların izabe tesisine sahip olma zorunluluğu bulunuyor. Bakırı zenginleştiren bu tesis, yalnızca Cengiz Holding’de mevcut. Cengiz Holding, bu tesisi 2004 yılında devletten özelleştirme yoluyla 33 milyon dolara satın aldı. Bugün aynı tesisi kurmanın maliyeti ise 300 milyon doları buluyor. Eğer ihaleye sadece tek bir firma katılır ve rekabet oluşmazsa, izabe şartı nedeniyle maden sahasını Cengiz Holding ya da onun adına katılan bir firma alacak.
Cengiz Holding, Türkiye’deki bakır üretimini sağlayan bu tesisi, 2004 yılında AKP’nin sağladığı kolaylıklarla devletten çok cüzi bir rakama elde etti. Bugün benzer bir tesisi kurmak isteyen başka bir şirketin 300 milyon dolara ihtiyacı var. Bu durum, Cengiz Holding’in ihalelerde devasa bir avantaj elde etmesine yol açıyor. Holding, doğrudan ihalelere katılabileceği gibi, kendini gizlemek istediği zaman başka şirketler aracılığıyla da bu ihaleleri kazanabiliyor.
Ankara’da Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) binasında yapılacak olan ihale, rekabet oluşmasa dahi izabe tesisi şartı nedeniyle Cengiz Holding veya onun adına katılan bir şirketin eline geçeceği öngörülüyor. Daha önce Elazığ’da yapılan benzer bir ihalede, izabe tesisi kuracağı vaadiyle ihaleyi kazanan bir şirketin, kısa bir süre sonra alanı Cengiz Holding’e devrettiği iddiaları gündeme gelmişti. Yeni ihalede de Cengiz Holding’in adının tartışılmaması için benzer bir taktiğin izlenebileceği belirtiliyor.
2024’te Özelleştirme Süreci
Eti Bakır Samsun Tesisi, Karadeniz’deki bakır cevheri yataklarını değerlendirmek amacıyla 1973 yılında kuruldu. Türkiye’nin cevherden bakır elde eden tek fabrikası olarak bilinen tesis, 2004 yılında Cengiz Holding tarafından 33 milyon dolara özelleştirilmiş ve Eti Bakır A.Ş. adı altında faaliyetlerine devam etmektedir.
İhalenin Kazanılması Açısından Avantaj Yok
CHP Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz’ın Boyabat ihalelerine dair iddiaları, Cengiz Holding’e yöneltildi. Holdingin verdiği cevap şu şekilde oldu:
- “Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (MAPEG) tarafından Sinop ili sınırları dahilinde bulunan ER:3416434 sayılı IV. Grup maden sahasının bakır uç ürün üretimine yönelik tesis kurulması veya kurulu tesiste kapasite artışı yapılması şartıyla ihale edileceği 20.09.2024 tarihli Resmi Gazete’de ilan edilmiştir.”
- “Bu ihale, kapalı teklif ve açık artırma ihale usulüne göre gerçekleştirilecektir. İhaleye katılacak teklif sahibinin, yılda asgari 2.000.000 ton tüvenan cevheri ve bu cevherden yılda asgari 20.000 ton bakır uç ürünü üretecek nitelikte bir tesisi 4 yıl içinde kuracağını taahhüt etmesi yeterlidir. Ayrıca, MAPEG’e başvuru halinde bu sürenin 5 yıla çıkarılması da mümkündür.”
Tüm Dünyada Benzer Uygulamalar Var
Cengiz Holding, mevcut izabe tesisinin kapasitesinin artırılması veya belirlenen sürede tesis kurulacağının taahhüt edilmesi durumunda, ihalenin kazanılması açısından herhangi bir avantajın bulunmadığını belirtti. Ayrıca, tüm dünyada madencilik gibi stratejik alanlarda yapılan ihalelerde, ürünün yarı mamul olarak yurt dışına satılmasını önlemek ve katma değeri ülkede tutmak amacıyla uç ürün tesisi şartı arandığı ifade edildi.
Akıl Almaz Kamu Zararları
Yavuzyılmaz, “Eğer ihale kamu payının açık artırma usulüyle yapılsaydı, devlet üretimden yüzde 25’e kadar pay alabilecekti. Bu payın yüzde 1’de bırakılması akıl alır gibi değil. İhale ya iptal edilmeli ya da şartları değiştirilip kamu zararını önleyecek düzenlemeler yapılmalıdır” dedi.
Kamu İhalelerinin Gözde Şirketi
Cengiz Holding, AKP iktidarı döneminde en çok kamu ihalesi alan şirket konumunda:
- İstanbul Havalimanı: 22 milyar Euro (2013)
- Kuzey Marmara Otoyolu: 4 milyar 700 milyon lira (2020)
- Boğaziçi Elektrik Dağıtım: 1 milyar 960 milyon dolar (2012)
- Rize-Artvin Havalimanı: 1 milyar 710 milyon lira (2016)
- İstanbul Taksim-4. Levent Metrosu: 2 milyar lira (1992)
- İyidere Lojistik Limanı: 1 milyar 719 milyon lira (2020)
- Çanakkale, Balıkesir, Bursa Elektrik: 1 milyar 457 milyon lira (2010)
- Antalya, Burdur Akdeniz Elektrik: 1 milyar 10 milyon lira (2012)
- Ankara-İstanbul Hızlı Tren 2. Etap: 1 milyar lira (2006)
- Trabzon-Aşkale Zigana: 953 milyon 203 bin lira (2020)
- Trabzon Atasu Barajı: 874 milyon lira (2020)
- Şile Ağva Yolu: 527 milyon 40 bin lira (2022)
- Artvin Yusufeli Barajı: 486 milyon 80 bin lira (2013)
- Trabzon Aşkale Yolu: 484 milyon 50 bin lira (2020)
- Seydişehir Eti Oymapınar HES: 417 milyon 85 bin lira (2003)
- Sivas, Tokat, Yozgat Elektrik: 400 milyon 70 bin lira (2010)
- Ordu-Giresun Havalimanı: 300 milyon lira (2011)
- Bingöl Genç Yolu: 72 milyon 80 bin lira (2016)
- İstanbul Maltepe Dolgu: 65 milyon lira (2012)
- Maçka-Karahava Yolu: 596 milyon 978 bin lira (2019)
- Ankara-İstanbul YHT T26 Tüneli: 456 milyon 506 bin lira (2012)
- Gayrettepe-İstanbul Metrosu: 4 milyar 845 milyon lira (2016)
- Gebze-Halkalı Banliyo Hattı: 8.3 milyon lira (2011)
- Ankara-Sivas Demiryolu Projesi: 13 milyar lira (2021)
- Bandırma-Ayazma Demiryolu: 9 milyar 449 milyon lira (2020)
- Yerköy-Yozgat-Sivas Demiryolu: 263 milyon lira (2014)
- Yusufeli Barajı ve HES: 486.8 milyon lira (2012)
- Urfa Ilısu Barajı ve HES: 4 milyar 851 milyon lira (2013)
- Zigana Tüneli: 446 milyon 297 bin lira (2020)
- Ovit Tüneli: 1.5 milyar lira (2023)
- Ilgaz Tüneli: 572 milyon lira (2011)
- Ereğli Limanı: 40 milyon lira (2024)
- Hüseyin Avni Paşa Korusu: 31.7 milyon lira (2014)
- Atasu Barajı HES (İkmal): 400 milyon lira (2020)
Kaynak: Sözcü
