Ozon Tabakasındaki İyileşme Süreci
NASA ve Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA), ozon tabakasının 2066 yılına kadar tamamen eski haline dönmesini bekliyor. NASA Ozon Araştırma Ekibi Başkanı Dr. Paul Newman, “2024 yılındaki Antarktika ozon deliği, 2000’li yılların başlarında gözlemlediğimiz deliklere kıyasla çok daha küçük” açıklamasını yaptı. Bu, yıllardır süregelen gözlemlerin ve koruma çalışmalarının etkili olduğunu gösteriyor.
Ancak, 2024 yılı itibarıyla ozon deliği hâlâ ortalama 20 milyon kilometrekarelik devasa bir alanı kaplamakta, bu da ABD’nin yüzölçümünün neredeyse üç katına denk geliyor. Ozon deliği açıldığında, daha fazla zararlı UVB ışını Dünya’ya ulaşarak kanser ve katarakt gibi ciddi sağlık problemlerini artırma riski taşıyor. Bilim insanları, ozon tabakasının doğal kalınlığına dönmesi için daha alınacak çok yol olduğunu vurguluyor.
Her yıl Antarktika üzerinde ozon tüketen kimyasallar ile soğuk sıcaklıkların birleşmesiyle geçici bir ozon deliği meydana geliyor. Daily Mail‘de yer alan habere göre; NASA ve NOAA, uydu gözlemleri ve yeryüzünden gönderilen balonlarla bu deliğin boyutunu ve atmosferdeki ozon gazı miktarını titizlikle takip ediyor.
- 2023 yılının Eylül 7 ile Ekim 13 tarihleri arasında gözlemlenen ozon deliği boyutları, geçmiş yıllara kıyasla daha küçük kaldı.
- Eylül 28 tarihinde en geniş haliyle 22,4 milyon kilometrekareye ulaşarak, geçen yılki 26 milyon kilometrekarelik boyutun altında kaldı.
Bu iyileşme, ozon tabakasına zarar veren CFC’lerin (kloroflorokarbonlar) yasaklanmasının ardından gerçekleşti. CFC’ler, geçmişte sprey ve soğutucularda kullanılan insan yapımı kimyasallardı; 1992 yılında yasaklanmalarından bu yana atmosferdeki yoğunlukları azaldı ve bu durum ozon tabakasının yeniden toparlanmaya başlamasını sağladı.
Ozonun kendini yenileme sürecinde bir diğer önemli etken ise bu yıl Antarktika’da meydana gelen “ani stratosferik ısınma olayları” oldu. Haziran ayında 15 ve 17 derece Celsius’luk sıcaklık artışları, ozon tabakasına zarar veren soğuk hava akımlarını zayıflatarak ozonun korunmasına önemli bir katkı sağladı. Ancak NASA’ya göre, ozon tabakası hâlâ tamamen iyileşmiş değil.
NOAA’nın Küresel İzleme Laboratuvarı’ndan Dr. Stephen Montzka, “2024 yılı için ozon deliğinin son yıllara göre daha az ciddi olduğunu gözlemliyoruz, ancak ozon tabakası henüz tam anlamıyla iyileşmedi” diye belirtti. Bilim insanları, ozon tabakasının kalınlığını Dobson birimi (DU) ile ölçüyor. 220 DU’nun altındaki ölçümler, ozon deliği olarak kabul ediliyor. Bu yıl 5 Ekim’de kaydedilen en ince nokta 109 DU ile belirlendi. 2006 yılında kaydedilen en düşük değer olan 92 DU’ya göre daha kalın olsa da, yine de ciddi sağlık riskleri yaratacak kadar incedir.
NOAA’dan araştırmacı kimyager Bryan Johnson, 1979 yılında Antarktika üzerinde 225 DU’luk bir ozon tabakası ölçüldüğünü belirterek, ozonun tamamen eski seviyesine dönmesi için daha uzun bir iyileşme sürecinin gerektiğini ekledi.
